کم خونی چیست ؟
کم خونی به انگلیسی Anemia به معنی کاهش میزان کل گلبول های قرمز یا هموگلوبین در خون است. این عارضه سبب تضعیف توانایی خون در حمل اکسیژن شده و با علائمی چون احساس خستگی ، ضعف ، تنگی نفس و کاهش توانایی ورزشی بروز پیدا می کند. کم خونی نوعی بیماری است که در آن شخص به اندازه کافی گلبول قرمز سالم ندارد تا اکسیژن کافی را به بافتهای بدن منتقل کنید. انواع کم خونی وجود دارد که هر یک به دلیل خاصی بروز می کند. کم خونی ممکن است حاد و شدید یا مزمن باشد. شناسایی آنمیا در آزمایش خون رایج ، به صورت کمبود تعداد RBC یا کمبود غلظت هموگلوبین یا هماتوکریت گزارش می شود. هموگلوبین پروتئین اصلی در گلبول های قرمز خون می باشد که وظیفه انتقال اکسیژن را به کل بدن دارد.
کم خونی به دلایل مختلفی ایجاد می شود. انواع کم خونی به صورت ریخت شناسی گلبول های قرمز، فرایند های اتیولوژیک و غیره به سه دلیل از دست دادن مقدار زیادی از خون (خونریزی های شدید یا طولانی مدت)، تخریب سلول‌های خونی (همولیز) و توان کم تولید سلول‌های خونی توسط بدن بوجود می آید. تعاریف مختلفی برای این بیماری وجود دارد که برخی آنها به شرح زیر می باشد:
- کاهش مطلق توده گلبول های قرمز خون
- کاهش قدرت انتقال اکسیژن توسط خون
- کاهش غلظت هموگلوبین خون
کم خونی شایعترین اختلال خونی است که حدود یک سوم جمعیت جهان به گونه ای از آن مبتلا هستند. فراوان ترین نوع آن ، کم خونی فقر آهن است که تقریباً یک میلیارد نفر از جمعیت جهان را درگیر نموده است. در سال ۲۰۱۳ ، کم خونی ناشی از فقر آهن سبب مرگ ۱۸۳۰۰۰ نفر در دنیا شد. زنان باردار ، کودکان و افراد مسن در معرض خطر بیشتری قرار دارند. کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری یکی از اهداف توسعه پایدار سازمان بهداشت جهانی WHO است. درجات مختلف این بیماری در حدود ۶۱۰ میلیون نفر را در سراسر جهان درگیر کرده است که در میان ابتلاء خانم ها کمی شایع تر است. حدود ۳۷۵ میلیون نفر در جهان به کم خونی کمبود آهن مبتلا هستند.
دلایل ایجاد
- خون ریزی شدید به دلیل ضربه یا زخم های گوارشی
- کاهش تولید گلبول قرمز به علت کمبود آهن ، کمبود ویتامین B12 تالاسمی یا مشکل نئوپلاسم های مغز استخوان
- تجزیه سلول های قرمز خون به سبب وراثت ، کم خونی داسی شکل ، بیماری های عفونی نظیر مالاریا و بیماری های دستگاه ایمنی بدن
انواع کم خونی به دلایل گوناگونی بوجود می آیند که ۳ دلیل کلی آن در بالا گفته شد. حالا به صورت دقیق ، علل ایجاد این بیماری را بررسی می کنیم.
نارسایی کمبود آهن Iron deficiency anemia
شایع ترین دلیل بروز آنمیا به علت کمبود آهن در بدن است. مغز استخوان برای تولید هموگلوبین به آهن احتیاج دارد. بدون آهن کافی ، بدن انسان قادر به تولید هموگلوبین لازم برای گلبول های قرمز نیست. این نوع کم خونی در بارداری رایج است و پزشکان مکمل های آهن که معمولا از نوع سولفات آهن یا فروس سولفات می باشد برای آن تجویز می کنند. خونریزی به دلایل مختلف نظیر قائدگی ، زخم های شدید ، برخی انواع سرطان و یا مصرف بعضی داروها مثل آسپرین دلیل بروز این نوع از کم خونی هستند.
کمبود ویتامین Vitamin deficiency anemia
بدن ما بجز آهن به ویتامین بی ۱۲ و فولات هم احتیاج دارد تا قادر به تولید گلبول قرمز خون به میزان کافی باشد. کمبود این ترکیبات در رژیم غذائی موجب کاهش تولید گلبول قرمز می گردد. البته بدن بعضی از افراد با وجود دریافت مقدار کافی ویتامین B12 ، قادر به جذب آن نیست.
کم خونی ناشی از التهاب و بیماری های مزمن Anemia of inflammation
بعضی از بیماری ها مثل سرطان ، ایدز ، آرتریت روماتوئید ، نارسایی کلیه ، بیماری کرون روده و بیماری های التهابی حاد و مزمن باعث کاهش تولید گلبول قرمز می شود.
کم خونی آپلاستیک (آپلازی) Aplastic anemia
آپلازی که نوع بسیار نادر این بیماری است به دلیل عدم تولید میزان کافی گلبول قرمز رخ می دهد. از جمله علت بروز آپلازی می توان به بیماری های عفونی ، برخی داروهای خاص ، بیماری های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی اشاره نمود.
بیماری مغز استخوان Anemias associated with bone marrow disease
سرطان مغز استخوان (میلوفیبروز) و سرطان خون (لوسمی) بر تولید گلبول قرمز توسط مغز استخوان تاثیر سوء دارند.
کم خونی همولیتیک Hemolytic anemias
کم خونی همولیتیک (Hemolytic anemia) نوعی کم‌خونی ناشی از تخریب گلبول قرمز (همولیز) می باشد. این بیماری زمانی بروز می کند که سرعت تخریب گلبول قرمز از سرعت تولید آن توسط مغز استخوان بیشتر است. این بیماری ممکن است ارثی یا اکتسابی رخ دهد.
کم خونی داسی شکل Sickle cell anemia
این نوع از آنمیا همان کم خونی همولیتیک ژنیتیکی است که به صورت حاد بروز می کند. دلیل بروز این بیماری ، اشکال در هموگلوبین خون است که گلبول های قرمز خون را به زور به حالت داسی شکل غیر طبیعی تبدیل می کند. این گلبول های نامنظم زودرس ، سریع تر می میرند و در نتیجه کمبود مزمن گلبول های قرمز در خون بوجود می آید.
علائم کم خونی
بیماری کم خونی در بسیاری از افراد قابل شناسایی نیست و ممکن است علائم آن جزئی باشد. معمولا افراد مبتلا به کم خونی احساس ضعف و خستگی ، کاهش تمرکز یا تنگی نفس دارند. در کم خونی شدید ، بدن برای جبران کمبود توانایی حمل اکسیژن خون ، برون‌ده قلب را افزایش می دهد، در نتیجه ممکن است فرد دچار علائمی نظیر تپش قلب ، آنژین (در صورت سابقه بیماری قلبی) ، بی حسی مکرر پاها و علائم نارسایی قلبی شود. رنگ پریدگی پوست ، مخاط و ناخن هم از علائم ظاهری این مشکل است. بعضی اوقات علائم کم خونی به اشکال دیگری مثل ناخن قاشقی یا کویلونیشیا ، زردی (در صورت بروز کم خونی همولیتیک) ، تغییر شکل استخوان (در تالاسمی ماژور) یا زخم پا (به دلیل کم خونی داسی شکل) نمود پیدا می کند.
کم خونی پیکا می تواند باعث شود فرد تمایل به خوردن مواد غیر معمول مثل یخ ، کاغذ ، موم ، علف ، مو یا چیز های آلوده داشته باشد. کم خونی در کودکان ممکن است سبب بروز اختلالات رفتاری ، مشکلات عملکرد تحصیلی ، سندرم پاهای بی قرار و اختلال عصبی در نوزادان گردد. دیگر علائم این بیماری ممکن است به صورت موارد زیر بروز کند:
- افزایش ضربان قلب در حال استراحت (تاکی کاردی)
- نبض محدود کننده (هنگامی که شخص احساس می کند قلبش به شدت می تپد اما نبض را در قفسه سینه ، گردن یا مچ خود احساس کند)
- سوفل قلبی (صداهای غیرمعمول قلب به دلیل گردش متلاطم خون در بدن بوجود می آید)
- هیپرتروفی بطنی (بیماری وراثتی نسبتاً شایعی که به دلیل اختلال ژنتیکی بوده و سبب افزایش ضخامت عضلات قلب میشود)
- بروز نشانه هایی از نارسایی قلبی
انواع کم خونی و روش تشخیص آن
این بیماری بر اساس اندازه گلبول های قرمز خون و مقدار هموگلوبین در هر سلول به سه دسته اصلی زیر طبقه بندی می گردد:
کم خونی میکروسیتیک Microcytic anemia
دلیل بروز آن ، کوچک شدن سلول های قرمز خون است. در آزمایش خون ، نتایج شمارش کامل خون به اختصار MCV باید تقریباً ۸۰-۱۰۰ fL باشد. زمانی که مقدار این عدد کمتر از ۸۰ شود ، کم خونی میکروسیتیک رخ داده است. در این بیماری ، گلبول های قرمز خون حاوی مقدار کمتری هموگلوبین بوده و احتمال دارد هیپوکرومیک هم باشند یعنی گلبول های قرمز خون بیش از حد معمول کم رنگ و رنگ پریده شود. روش دیگر تشخیص آن در آزمایش خون ، توسط واحد میانگین غلظت هموگلوبین بدن (MCHC) است که میزان معمول آن ۳۲۰ تا ۳۶۰ می باشد. دلایل بروز این بیماری در اثر فقر آهن ، تالاسمی ، کم خونی سیدروبلاستیک ، پرکاری غده تیروئید ، کمبود ویتامین B6 (پیریدوکسین) و یا مسمومیت با سرب است.
کم خونی ماکروسیتیک Macrocytic anemia
به علت بزرگتر از حد معمول شدن سلول های گلبول قرمز خون بوجود می آید. کم خونی ماکروسیتی (خون با غلظت ناکافی هموگلوبین) نوعی بیماری خونی است که اندازه گلبول های قرمز بزرگتر از حجم طبیعی خود می شود. دلیل بروز این بیماری عوامل زیر است:
- کم خونی مگالوبلاستیک (نوعی کم خونی ماکروسیتیک که در اثر کمبود ویتامین B12 و کمبود اسیدفولیک و یا مصرف داروهایی مثل متوترکسات ، سولفاسالازین ، متفورمین ، داروهای ضد تشنج (مثل، اسید والپروئیک یا فنی توئین) ، برخی از آنتی بیوتیک ها (مثل تری متوپریم / سولفامتوکسازول) ، داروهای ضد ویروسی ، کلستیرامین ، تریامترن و اکسید نیتروژن بوجود می آید).
- کم خونی غیر مگالوبلاستیک
- اعتیاد به الکل
- بیماری رتیکولوسیتوز (تولید سلول‌های گلبول قرمز نارس)
کم خونی نرموسیتیک
نوعی کم خونی شایع در افراد بالای ۸۵ سال است. بروز آن با افزایش سن بیشتر می شود و رواج آن در مردان بالاتر از ۸۵ سال حدود ۴۴ درصد است. در این بیماری ، مقدار (MCV) در آزمایش خون بین ۸۰ تا ۱۰۰ است که در محدوده طبیعی و مورد انتظار می باشد اما میزان هماتوکریت و هموگلوبین کاهش می یابد. دلایل ایجاد این بیماری می تواند:
- از دست دادن شدید و قابل توجه حجم خون
- کاهش تولید گلبول قرمز خون در سایز طبیعی
- افزایش تولید HbS مانند آنچه در کم خونی سلول داسی رخ می دهد
- افزایش تخریب یا از دست دادن گلبول های قرمز خون
- عوارض بارداری
- کمبود ویتامین B2 و B6
روش های تشخیص کم خونی
آزمایش خون شامل شمارش کامل گلبول های قرمز خون (CBC) ، هموگلوبین و سایر قسمتهای خون است. در این آزمایش ، مقادیر هماتوکریت (RBC) یا هموگلوبین (Hb) شمارش می شود. بررسی میزان غلظت هماتوکریت کاملا دقیق نیست مثلا در دوران بارداری توده RBC آزمایش خون خانم ها طبیعی است اما به علت افزایش حجم خون ، هموگلوبین و هماتوکریت رقیق می شوند. همچنین ممکن است به دلیل خونریزی فرد ، توده RBC کاهش یابد اما غلظت هموگلوبین و هماتوکریت ثابت بماند. کم خونی زنان غیر باردار و مردان به سه دسته زیر تقسیم می شود:
- خفیف : ۱۱۰ گرم در لیتر تا نرمال
- متوسط : ۸۰ گرم در لیتر تا ۱۱۰ گرم در لیتر
- آنمی شدید : کمتر از ۸۰ گرم در لیتر
روش تشخیص کم خونی از طریق شمارش کامل اجزاء خون است. شمارنده های اتوماتیک آزمایشگاه خون علاوه بر شمارش تعداد گلبول های قرمز و میزان هموگلوبین خون ، اندازه و سایز گلبول های قرمز خون را هم توسط فلوسیتومتری اندازه گیری می نمایند. در یک آزمایش خون کامل ، چهار فاکتور شمارش RBC ، غلظت هموگلوبین ، MCV و RDW اندازه گیری می گردد و این مقادیر را به نسبت سن و جنسیت شخص مشخص می نماید. اگر علت کم خونی با انجام این آزمایشات مشخص نشد ، پزشک اقدام به انجام آزمایشات تکمیلی مثل ESR ، فریتین ، سرم آهن ، ترانسفرین ، سطح فولات ، ویتامین B12 ، الکتروفورز هموگلوبین ، آزمایش عملکرد کلیه و نهایت در آخرین مرحله ، معاینه مغز استخوان می نماید.
اندازه گیری گلبول قرمز خون
در روش مورفولوژیکی ، کم خونی بر اساس اندازه گلبول های قرمز دسته بندی می گردد. این آزمایش توسط دستگاه های مخصوص و یا با معاینه میکروسکوپی از لام خون انجام می شود. چنانچه سلول ها کوچکتر از حد نرمال (کمتر از ۸۰) باشند ، کم خونی میکروسیتیک را تشخصی می دهند. اگر اندازه آنها نرمال باشد (۸۰-۱۰۰) ، نورموسیتی است. و اگر بزرگتر از حد نرمال (بیش از ۱۰۰ فلور) باشند ، کم خونی به عنوان ماکروسیتیک خواهد بود. این آزمایش سریعا برخی از دلایل شایع کم خونی را مشخص می کند که آیا نتیجه کمبود آهن است یا به دلیل کمبود ویتامین B12 می باشد.
آزمایشات رایج مربوط به کم خونی
- بررسی اندازه گلبول قرمز Red blood cell size
- سنجش میزان تولید گلبول قرمز در مقابل تخریب آن
- تشخیص دو شکلی بودن گلبول ها (به دلایلی مختلفی نظیر تزریق خون ، مصرف الکل ، مصرف برخی داروها و مشکلات ژنتیکی ایجاد می شود)
- آزمایش اجسام هاینز Heinz body anemia
درمان کم خونی
روش درمان کم خونی به علت و شدت آن بستگی دارد. قرص آهن و مکمل های ویتامین خوراکی مثل اسید فولیک یا ویتامین B12 و یا آمپول تزریق عضله ای ویتامین B12 از جمله روش های درمان سریع کمبود آهن است. بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند ولی می توانیم با داشتن رژیم غذایی حاوی انواع ویتامین ها و مواد معدنی از کم خونی فقر آهن و کم خونی ناشی از ویتامین جلوگیری نماییم.
غذاهای مفید برای درمان کم خونی
آهن : گوشت گاو و انواع گوشت قرمز ، غلات ، سبزیجات برگ سبز تیره و میوه های خشک ، لوبیا ، عدس حاوی آهن هستند.
فولات : این ماده که به اسید فولیک هم معروف است در سبزیجات برگ سبز تیره ، میوه ها ، بادام زمینی ، نخود سبز ، لوبیا ، نان ، ماکارونی و برنج یافت می شود.
ویتامین B12 : غذاهای حاوی ویتامین ب ۱۲ عبارتند از گوشت ، لبنیات ، سویا و غلات
ویتامین C : مرکبات ، کلم بروکلی ، توت فرنگی ، فلفل ، گوجه فرنگی و خربزه غذاهای غنی از ویتامین ث هستند.
روش های درمان غیر غذائی
قرص آهن
بسیاری از مردم در کشور های در حال توسعه دچار بیماری کمبود آهن هستند. طبق براورد ها ، در حدود دو سوم کودکان و زنان باردار در کشور های در حال توسعه دچار فقر آهن می باشند زیرا آهن کافی مورد نیاز را از طریق غذائی دریافت نمی کنند. عوامل دیگری مثل خونریزی از زخم ، خونریزی سیستم گوارش و سرطان روده بزرگ از دیگر دلایل بروز این بیماری است. پزشکان کم خونی خفیف یا متوسط را با تجویز مکمل های خوراکی آهن و از همه مهم تر قرص سولفات آهن خوراکی ، قرص فروس فومارات و اهن گلوکونات یا فروس گلوکونات درمان می کنند. مصرف مکمل های آهن در درمان کم خونی در بارداری موثر است. ویتامین C به نگهداری آهن در بدن کمک می کند پس بهتر است قرص آهن را با آب پرتقال میل نمایید.
آمپول تقویتی آهن برای کم خونی
در صورتی که قرص آهن خوراکی بی تاثیر باشد (مثلا جذب بسیار کندی داشته یا عواملی مثل التهاب ، مانع جذب آن شود) از آمپول آهن داخل وریدی استفاده می شود. این روش برای افرادی که دچار مشکلاتی نظیر خونریزی پس از زایمان ، بیماری التهابی روده و نارسایی مزمن قلب هستند به سرعت ذخایر آهن بدن را افزایش می دهد.
انتقال خون
این روش معمولا برای بیماران دچار بیماری عروق کرونری قلب و یا سرطان پیشرفته که با خستگی شدید و نفس نفس زدن همراه است انجام می شود. ولی در کل روش مناسب و توصیه شده ای نیست و بهتر است روش های جایگزین استفاده شود.
تحریک تولید گلبول قرمز
داروی های تحریک تولید گلبول قرمز (ESA) برای درمان کم خونی به منظور حفظ هموگلوبین در پایین ترین سطح مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو ها فقط برای درمان کم خونی شدید باید مصرف شود و برای انواع خفیف یا متوسط کاربردی ندارد. استفاده از آنها باید به همراه آهن تزریقی باشد.
اکسیژن هایپرباریک (اکسیژن پرفشار)
استفاده از درمان اکسیژن هایپرباریک HBO برای درمان بیمارانی است که به دلایل پزشکی یا عوامل دیگر نمی توان برای آنها تزریق خون انجام داد. همچنین در مواردی که امکان آلودگی یا ناسازگاری فراورده های خونی وجود دارد از این روش سود می برند.
سولات زیادی توسط کاربران سایت در مورد این بیماری و روش های درمان آن از ما پرسیده شده است. از جمله سوالات اینکه :
کم خونی چیست ،کم خونی داس مانند ، غذاهای مضر برای کم خونی چیست ، کم خونی داسی شکل ، کم خونی در بارداری ، کم خونی خطرناک ، کم خونی در بارداری و جنسیت جنین ، کم خونی در ماه هفتم بارداری ، کم خونی فقر آهن ، کم خونی اطفال ، کم خونی ارثی ، کم خونی آپلاستیک ، کم خونی ارثی در ازدواج ، کم خونی از چیست ، کم خونی آلفا ، داروی کم خونی ، کم خونی باعث چی میشود ، کم خونی باعث خواب زیاد میشود ، کم خونی باعث سردرد میشود ، کم خونی باعث لاغری میشود ، کم خونی باعث ریزش مو میشود ، کم خونی برای ازدواج ، کم خونی باعث چه بیماری میشود ، کم خونی بارداری ، به کم خونی شدید چه می گویند ، برای کم خونی چی خوب است ، به کم خونی چی میگن ، میوه به کم خونی ، مواد غذایی به کم خونی ، کم خونی پرنیشیوز ، کم خونی پریودی ، کم خونی پلاکت ، کم خونی پنهان ، کم خونی پلاسمی ، کم خونی پیکا ، کم خونی پاها ، کم خونی پس از زایمان ، کم خونی تالاسمی ، کم خونی تالاسمی مینور ، کم خونی تالاسمی در بارداری ، ، کم خونی تپش قلب میاره ، کم خونی تالاسمی مینور در بارداری ، ویتامین ث و کم خونی ، کم خونی جنین، کم خونی جبران پذیر ، کم خونی چه عوارضی دارد ، کم خونی چه علائمی دارد ، کم خونی چی بخوریم ، کم خونی چه خطراتی دارد ، کم خونی چگونه درمان میشود ، چه چیزی کم خونی را برطرف میکند ، چه برای کم خونی خوبه ، چه چیزهایی کم خونی میاره ، چه چیزهایی کم خونی را درمان میکند ، چه نوع کم خونی مانع ازدواج میشود ، چه کنیم کم خونی برطرف شود ، کم خونی حاد چیست ، کم خونی حاملگی ، کم خونی حالت تهوع ، کم خونی خفیف ، کم خونی خطرناک چیست ، کم خونی خفیف یعنی چه ، کم خونی خواب میاره ، کم خونی خفیف در بارداری ، کم خونی داسی شکل چیست ، کم خونی در کودکان ، کم خونی را چگونه درمان کنیم ، کم خونی ریزش مو
امیدواریم با این مطلب جامع ، پاسخ سوالات خود را دریافت کرده باشد. لطفا نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما به اشتراک بگذارید.
منابع گردآوری این مقاله:
Anemia – Wikipedia, the free encyclopedia
Anemia / symptoms causes – Mayo Clinic
Understanding anemia basics – webmd.com
