جوش شیرین چیست
جوش شیرین یا بیکربنات سدیم Sodium bicarbonate یک ترکیب شیمیایی با فرمول NaHCO3 و یک نمک سدیمی اسید کربنیک است. بی کربنات سدیم از نظر ظاهری پودری سفید رنگ با کریستال های ریز است که شور مزه بوده و خاصیت قلیایی دارد. ویژگی اصلی این ماده خاصیت متخلخل کنندگی آن است و همچنین به کاهش درد های شکم نیز کمک می کند. میزان مصرف جوش شیرین در سراسر جهان بسیار زیاد است و طبق براورد ها حدود صد هزار تن از آن تولید می گردد.
در سال ۱۷۹۱ شیمیدان فرانسوی ، نیکلاس لوبلان ماده ای بنام کربنات سدیم را کشف کرد. سپس در سال ۱۸۴۶ دو نانوای آمریکایی ، اولین کارخانه تولید جوش شیرین را از ترکیب کربنات سدیم با دی اکسید کربن تاسیس نمودند. امروزه برای تولید این ماده بیشتر از روشی به نام فرایند سالوی استفاده می شود که طی آن کلرید سدیم ، آمونیاک و گاز دی اکسید کربن را در داخل آب با هم ترکیب می نمایند. روش دیگری هم در آغاز قرن بیست و یکم برای تولید بی کربنات سدیم انجام شد که طی آن گاز دی اکسید کربن از درون محلول سود مایع کاستیک عبور داده شد.
مشخصات فیزیکی و شیمیایی
ویژگی خاص شیمیایی جوش شیرین این است که در داخل آب هم به عنوان قلیا عمل کرده و هم نقش اسیدی دارد. این عامل که به دلیل وجود هیدروژن در ساختار آن می باشد را آمفوتری می نامند.
فرمول شیمیایی | NaHCO3 |
وزن مولکولی | ۸۴٫۰۰۶۶ گرم بر مول |
حالت فیزیکی | کریستال پودری سفید رنگ |
چگالی | ۲٫۲۰ گرم بر سانتی متر مکعب |
انحلال پذیری در آب | حداکثر ۱۶۹ گرم در لیتر |
pH | ۱۰٫۳۲۹ |
جوش شیرین در دمای بیش از پنجاه درجه سانتی گراد تجزیه شده و به کربنات سدیم تبدیل می شود. واکنش تجزیه حرارتی عبارت است از:
۲NaHCO3 → Na2CO3 + H2O + CO2
همچنین در حلال های قطبی ، نامحلول است. بی کربنات سدیم با اسید ها هم واکنش داده و منجر به تولید نمک و اسید کربنیک می شود. سدیم بیکربنات را می توان برای شستشوی ناخالصی های اسیدی استفاده نمود. واکنش شیمیایی جوش شیرین و اسید هیدروکلریک به شرح زیر است:
NaHCO3 + HCl → NaCl + H2CO3
واکنش شیمیایی بی کربنات سدیم با سرکه ( اسید استیک ) :
NaHCO3 + CH3COOH → CH3COONa + H2O + CO2
واکنش جوش شیرین و سود مایع سوزاور
NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O
کاربرد بیکربنات سدیم
پخت و پز
جوش شیرین در آشپزی نقش مخمر را ایفا می کند. این ماده با اسید ها واکنش داده و دی اکسید کربن تولید می نماید که موجب تورم خمیر می گردد تا از آن برای پخت کیک و نان استفاده نماییم. ترکیبات اسیدی مواد غذایی می تواند در فسفات ها ، تارتار ، آب لیمو ، ماست ، کره حیوانی ، نوشابه و سرکه وجود داشته باشد. اگر این موارد هم وجود نداشت ، حرارت بالای ۵۰ درجه هم موجب تجزیه بی کربنات سدیم و تولید گاز دی اکسید کربن و در نتیجه تورم می شود.
تنظیم اسیدیته
سدیم بیکربنات را می توان در آب استخر ، چشمه های آب گرم و آب مورد مصرف در کشاورزی استفاده نموده و میزان قلیاییت آنها را افزایش داد.
ضدعفونی
جوش شیرین خاصیت میکروب کشی ضعیفی دارد و می تواند برخی سموم قارچی و میکرو ارگانیسم ها را از بین ببرد.
تولید کف آتشنشانی
بی کربنات سدیم برای تولید کپسول آتشنشانی استفاده می شود زیرا این ماده در اثر حرارت ، گاز دی اکسید کربن آزاد نموده و منبسط می گردد. کف دی اکسید کربن به صورت یک پوشش ، آتش را فرا گرفته و مانع از رسیدن اکسیژن به آن می شود. این کف بهترین عامل برای خاموش کردن آتش ناشی از روغن و مواد نفتی است.
خنثی سازی اسید ها
بی کربنات سدیم به صورت خود به خودی و به سرعت با انواع اسید ها واکنش داده و گاز دی اکسید کربن آزاد می نماید. به همین خاطر از آن برای خنثی سازی اسید های نامعلوم استفاده می شود. اما جوش شیرین با وجود اینکه ماده آمفوتری می باشد ولی برای خنثی نمودن قلیا ها مناسب نیست.
سلامتی و بهداشت
ترکیب جوش شیرین و آب یک ماده ضد اسید برای درمان درد شکم است. ترکیب سدیم بی کربنات و پلی اتیلن گلیکول حل شده در آب ، چنانچه نوشیده شود برای شستشوی سیستم گوارش مناسب بوده و نقش ملین را حین انجام اعمال جراحی دستگاه گوارشی ، گاستروسکوپی و … دارد.
در مواردی که بدن دچار اسیدوز خون می شود و یا میزان یون سدیم یا بی کربنات خون کاهش می یابد ، تزریق داخل وریدی محلول آبی تهیه شده از بی کربنات سدیم می تواند ماثر باشد. در این صورت یون بی کربنات تزریق شده به پلاسمای خون رسیده و پی اچ آن را افزایش می دهد.
در حدود سال ۱۹۲۰ میلادی مشخص شد که یون بی کربنات سبب تقویت استخوان بندی بیمارانی می شود که از طریق ادرار خود کلسیم از دست می دهند. در سال ۱۹۶۸ مشخص شد که افزایش اسید ها در مواد غذایی سبب تعضیف استخوان ها می گردد و استفاده از مواد ضد اسید نظیر جوش شیرین می تواند برای این منظور مفید باشد.
کاربرد های فوق العاده جوش شیرین
جوش شیرین برای دندان
امروزه از بی کربنات سدیم به عنوان سفید کننده در برخی برند های خمیر دندان استفاده می شود. همچنین می توان به راحتی پودر جوش شیرین را روی مسواک ریخته و برای مدتی مسواک بزنید. اگر بلافاصله یک لیموی تازه هم روی دندان ها بمالید ، خاصیت لایه برداری و حذف پلاک آن افزایش می یابد.
لایه برداری پوست
اگر مقداری آب را با بی کربنات سدیم ترکیب کنید به طوری که یک خمیر نسبتا سفت به دست آید ، برای لایه برداری پوست بسیار مناسب است. همچنین به علت خاصیت قلیایی ، قدرت میکروب کشی هم دارد.
جوش شیرین برای مو
این ماده به دلیل خاصیت قلیایی ، سطح پوست را از مواد اسیدی پاک نموده و برخی از انواع قارچ و باکتری را از بین می برد.
از بین بردن جوش سر سیاه
جوش های سرسیاه که به دلیل ترشح زیاد چربی پوست و ترکیب آن با هوا ایجاد می شود ، موجب مسدود شدن منافذ پوست در مناطق بینی ، پیشانی و چانه می گردد. برای تخلیه منافذ پوستی از این مواد باید از اسکراب و لایه بردار استفاده نماییم. می توان یک قاشق شکر را با یک قاشق جوش شیرین و آب ترکیب و یک خمیر اسکراب تهیه نموده و آن را بر روی بینی خود ماساژ دهید.
جوش شیرین برای پوست و آکنه
پوست بدن روغن مخصوصی به نام سبوم آزاد می کند که دلیل اصلی ایجاد جوش و آکنه است. کاهش ترشح این روغن به روش های مختلفی امکان پذیر می باشد که یکی از این روش ها ، استفاده از بیکربنات سدیم است. برای این منظور یک ماسک از جوش شیرین را تهیه نموده و برای ۱۰ تا ۲۰ دقیقه روی پوست صورت قرار دهید و سپس بشوئید.
دئودورانت و ضد عرق
با اینکه انواع مختلف دئودورانت با برند های متنوع و مشخصات گوناگون در بازار وجود دارد با این حال به خاطر اینکه حاوی مواد شیمیایی هستند ، برخی افراد ترجیح می دهند از آن استفاده نکنند. استفاده از جوش شیرین برای زیر بغل و مناطقی از بدن که در اثر تعریق زیاد بوی نامطبوع می گیرد ، یک روش رایج است. این ماده خواص محدود ضدعفونی کنندگی دارد و می تواند تا حدودی مانع از ایجاد بوی عرق شود. برای این منظور ، یک ساعت پس از حمام مقداری پودر جوش شیرین را به زیر بغل بزنید.
جوش شیرین در کباب کوبیده
به سیخ کشیدن کباب کوبیده و جلوگیری از ریختن آن کار مشکلی است که بسیاری از ما را با مشکل مواجه می کند و سبب می شود تا این غذای لذیذ را در منزل درست نکنیم. جوش شیرین به دلیل داشتن دو ویژگی در کباب کوبیده بکار می رود. اولا این ماده خوراکی است و دوما خاصیت پوک کنندگی دارد. وقتی بی کربنات سدیم را داخل گوشت چرخ کرده می ریزیم ، به دلیل آزاد کردن گاز کربنیک ، چگالی گوشت را کاهش داده و چسبندگی آن را بالا می برد تا به راحتی به سیخ بچسبد. برای این منظور ، به اندازه یک قاشق چای خوری سر خالی جوش شیرین به هر کیلوگرم گوشت چرخ کرده اضافه نمایید.
جوش شیرین برای کاهش درد شکم
برخی عوامل نظیر خوردن خوراکی های تحریک کننده ، بد خوابی ، استرس و داروها می تواند موجب افزایش ترشح اسید معده شده و درد شکمی را به همراه داشته باشد. این مشکل می تواند هم به صورت درد بروز کرده و هم رفلاکس اسید معده را ایجاد کند که خطرات بسیار زیادی را برای بدن دارد و حتما باید درمان شود. یکی از روش های موقتی رفع درد ، استفاده از مواد قلیایی نظیر بی کربنات سدیم است که می تواند با افزایش پی اچ سیستم گوارشی و خنثی کردن اسید ، درد را کاهش دهد. البته خوردن این ماده چندان ایمن هم نیست و باید با پزشک مشورت نمود.
روش تولید جوش شیرین
تولید بیکربنات سدیم در مقیاس صنعتی و در حجم سالیانه یکصد هزار تن بوسیله کربنات سدیم (سودا اش) انجام می شود:
Na2CO3 + CO2 + H2O → ۲NaHCO3
در این روش ، کربنات سدیم را در آب حل نموده و سپس گاز دی اکسید کربن را از میان آن عبور می دهند. در نتیجه کریستال های بیکربنات سدیم تشکیل شده و در ته ظرف رسوب می کند.
روش سلوی یکی دیگر از روشهای تولید این ماده است که از ترکیب کلرید سدیم ، آمونیاک و گاز کربنیگ انجام شده اما خلوص پایینی دارد.
فروش جوش شیرین
در بازار کشور انواع مختلفی از این محصول وجود دارد. بزرگترین تولید کننده بی کربنات سدیم در ایران ، مجموعه جوش شیرین شیراز است که بخش بزرگی از نیاز کشور را تامین می نماید. همچنین برندهای متعددی هم از کشور های چین و هند وارد بازار مصرف داخلی می گردد. فروش جوش شیرین صنعتی و خوراکی برای بخش های پرورش دام و طیور ، صنایع تولید محصولات شوینده ، استخر های شنا ، نانوایی ها و شیرینی پزی ها انجام می شود. به منظور آگاهی از قیمت این محصول و خرید آن به صورت عمده با ما تماس حاصل نمایید.