جوهر نمک ( هیدروکلریک اسید ) چیست

جوهر نمک یک اسید مایع بی رنگ با بوی شدید کلر مانند است که با اسامی هیدروکلریک اسید و اسید کلریدریک شناخته می شود. جوهر نمک یک اسید معدنی با فرمول شیمیایی HCl و pH بین صفر تا ۲ است که جزء قوی ترین اسید ها می باشد یعنی خاصیت خورندگی شدیدی دارد. اسيد هيدروكلريك با نام اسید معده هم نامیده می شود زیرا معده انسان آن را می سازد و برای هضم غذا به کار می برد. اسید کلریدیک دارای نام اسید موریاتیک بوده و در فارسی آن را جوهر نمك می نامند زیرا برای تولید آن از واکنش اسید سولفوریک و نمک خوراکی استفاده می شود.

کاربرد جوهر نمک از امور خانگی تا مصارف صنعتی گسترده است. براورد می شود حدودا بیست میلیون تن اسید هیدروکلریک به صورت سالیانه در جهان مصرف گردد. این ماده در حجم وسیعی برای تولید پلمیر های پی وی سی و پلی اورتان در تولید پلاستیک بکار می رود. همچنین جهت تولید ژلاتین و مکمل های خوراکی ، صنایع دباغی و برای تولید رسوب زدا استفاده می شود. جوهر نمك از قدیم الایام برای تولید تیزاب سطلانی بکار می رفته است. این ماده اسیدی که تاریخچه آن به دوران روم باستان باز می گردد ، از ترکیب هیدروکلریک اسید با نیتریک اسید به دست می آید.

کاشف اسید هیدروکلریک ، دانشمند ایرانی جابر بن حیان است. به دلیل خورندگی بسیار زیاد جوهر نمک ، بخارات ناشی از آن برای سلامت سیستم تنفسی و چشم خطرناک است. همچنین در صورت تماس پوست با این اسید ، سوختگی شیمیایی و تاول و صدمه ایجاد می کند و باید به سرعت با مواد قلیایی نظیر سود مایع و یا جوش شیرین خنثی شود. اسید کلریدریک ساده ترین اسید کلری حاوی آب است. این محصول از انحلال هیدروژن کلرین در آب بدست می آید و شامل یون های هیدرونیوم و کلرید می باشد.

تاریخچه تولید

همانطور که گفته شد ، مخترع جوهر نمک دانشمند ایرانی به نام جابر بن حیان است. در اروپا به شکل رسمی اولین بار در قرن شانزدهم میلادی شیمیدانی به نام آندریاس لیباویوس از طریق حرارت دهی نمک در ظرف چینی ساخته شده از خاک رس توانست اسید کلریدریک را تولید نماید. نوشته هایی هم از تولید این ماده توسط شیمیدان آلمانی در قرن پانزدهم وجود دارد که نمک خوراکی را به همراه سولفات آهن ۲ ظرفیتی آبدار حرارت داد. دانشمندان دیگری نظیر ژوهان رودولف گلابر ، جوزف پریستلی و همفری دیوی هم سابقه ای در تولید هیدروکلریک اسید به روش های خاص خود دارند. با ورود به قرن بیستم میلادی ، فرایند سلوی به عنوان مهم ترین روش تولید اسيد هيدروكلريك جایگزین روش های دیگر شد زیرا موثر تر بوده و مواد سمی در آن کمتر تولید می شد. از سال ۲۰۰۰ به بعد ، بیشترین میزان تولید جوهر نمك از طریق جذب کلرید هیدروژن تولید شده از ترکیبات آلی در صنعت به دست می آید.

مشخصات فیزیکی و شیمیایی هیدروکلریک اسید

اسامیجوهر نمک – اسید کلریدریک
فرمول شیمیاییHCl
شکل ظاهریمایع بی رنگ و شفاف با بوی تند و تیز

هیدروکلریک اسید یک اسید تک پروتونی می باشد یعنی تنها یک یون +H دارد و در صورت ایجاد پیوند با آب ، یون هیدرونیوم +H3O را تشکیل می دهد:

HCl + H2O → H3O + Cl

به دلیل اینکه جوهر نمک دارای ثابت تفکیک اسیدی بزرگی است یعنی به طور کامل در آب تجزیه می شود بنابراین آن را اسیدی بسیار قوی می دانند. البته به دلیل یک پروتون بودن و اینکه دارای یون کلرید واکنش ناپذیر می باشد ، در میان سایر اسیدی های قوی ، کمترین خورندگی و سمیت را دارد. هیدروکلریک اسید در واکنش های شیمیایی و بخصوص تیتراسیون اسید و باز بسیار کاربردی است زیرا هر چه اسید قوی تر باشد ، نتایج آزمایشات دقیق تر خواهد بود.

تولید هیدروکلریک اسید

برای تولید جوهر نمک از واکنش هیدروژن کلرید در آب و یا واکنش اسید سولفوریک با نمک طعام استفاده می شود. روش های متعددی برای تولید اسید کلریدریک وجود دارد. معمولا در پروسه تولید این اسید ، محصولات جانبی متعددی هم به دست می آید.

NaCl + H2SO4 → Na2SO4 + HCl

کاربرد اسید هیدروکلریک

اسید کلریدریک کاربرد گسترده ای در صنایع شیمیایی دارد. این ماده به صورت وسیع برای تولید پلیمر های تولید پلاستیک همچون پلی اورتان ، پی وی سی ، MDI , TDI و همچنین کربن فعال و اسید اسکوربیک دارد. البته موارد مصرف جوهر نمک فراتر این بوده و در تولید شوینده های خانگی ، مواد دارویی و غذائی ، تولید کاغذ ، تولید مواد شیمیایی کلر دار ، تولید کود کشاورزی شیمیایی ، تنظیم اسیدیته ، تولید کاغذ و تصفیه آب و فاضلاب بکار می رود.

تنظیم pH

اسيد هيدروكلريك نفش مهمی در اسیدیته مایعات دارد. این محصول به خصوص در استخر های شنا و تصفیه خانه های آب کاربرد گسترده دارد.

OH + HCl → H2O + Cl

اسید شویی استیل

اسید شویی فولاد و آهن به منظور جلوگیری از زنگ زدگی از اهمیت فراوانی برخوردار است. برای حذف اکسید آهن از سطح استیل ، محلول ۱۸ درصد جوهر نمک را تهیه کرده و به سطح فلز اعمال می کنند. واکنش اسید شویی فولاد با اسید کلریدریک یه شرح زیر است:

Fe2O3 + Fe + 6HCl → ۳FeCl2 + ۳H2O

البته جوهر نمك مصرف شده در این صنعت به دور ریخته نمی شود بلکه کاربرد هایی در صنایع دیگر دارد. برای مثال از پسماند آن در اسید شویی فولاد برای تولید کلرید آهن دو ظرفیتی ، سرخ کننده اسپری و نیز بستر سیال استفاده می شود. فرایند شیمیایی پیروهیدرولیز از پسماند اسید کلریدریک به این صورت است:

۴FeCl2 + ۴H2O + O2 → ۸HCl+ 2Fe2O3

تولید ترکیبات آلی و غیر آلی

همان طور که پیش تر گفته شد ، هیدروکلریک اسید مصرف گسترده ای در صنایع تولید پلیمر هایی همچون ، دی کلرواتان ، پی وی سی ، وینیل کلراید و دیگر ترکیبات آلی دارد. همچنین مواد اولیه برخی دارو های شیمیایی همچون بیسفنول ای ، کربن فعال ، پلی کربنات و اسید اسکوربیک هم با استفاده از جوهر نمک تولید می شود.

۲CH2=CH2 + ۴HCl + O2 → ۲ClCH2CH2Cl + 2H2O

کاربرد گسترده هیدروکلریک اسید در واکنش اسید و باز ( تیتراسیون ) ، برای تولید ترکیبات غیر آلی و شیمیایی نظیر پلی آلومینیوم کلراید و کلرید آهن رواج زیادی دارد. این دو ماده شیمیایی در تصفیه آب آشامیدنی و تولید کاغذ به عنوان مکمل مصرف می گردد. از دیگر مواد شیمیایی که HCl در تولید آنها مشارکت دارد هم می توان به کلرید روی ، کلرید کلسیم و کلرید نیکل اشاره نمود.

Fe2O3 + ۶HCl → ۲FeCl3 + ۳H2O

CaCO3 + ۲HCl → CaCl2 + CO2 + H2O

جوهر نمک خوراکی

شاید بتوان بیشترین کاربرد هیدروکلریک اسید را در صنایع غذایی و تولید افزودنی های خوراکی نظیر فروکتوز ، لیزین ، آسپارتام ، اسید سیتریک و پروتئین های نباتی هیدرولیز شده دانست. این اسید در تولید ژلاتین هم کاربرد دارد.

دیگر موارد مصرف جوهر نمک

اسید کلریدریک کاربرد های کوچک و بزرگی در زندگی بشر دارد. مشاغلی همچون چرم سازی ، تولید نمک خوراکی و حتی در امور خانه داری از این ماده استفاده می کنند. اسید زنی چاه نفت از طریق تزریق اسید هیدروکلریک به بستر سنگی چاه جهت حل کردن بخش های مزاحم چاه نفت صورت می گیرد.

رسوب کربنات کلسیم که بر روی هر سطحی نظیر کتری ، لوله آب ، قطعات سیستم های گرمایشی و دیگ های بخار می تواند ایجاد شود را می توان با محلول رقیقی از جوهر نمک بر طرف نمود. واکنش اسید هیدروکلریک یا کربنات کلسیم موجب تولید آب و رها شدن گاز دی اکسید کربن می شود.

۲HCl + CaCO3 → CaCl2 + CO2 + H2O

اسيد هيدروكلريك یا اسید معده

از لحاظ بیولوژیک ، جوهر نمک مهمترین اسید در زندگی ما انسان ها و بسیاری از پستانداران به شمار می آید. به این دلیل که اسید معده ما را تشکیل داده و با پی اچ یک تا دو ، تمامی مواد غذایی را در خود به راحتی حل می کند. یون های کلر و هیدروژن در بخش بالای معده از درون مخاط ها ترشح می شود. اسید معده علاوه بر اینکه وظیفه هضم غذا را دارد ، همچنین یک میکروب کش بسیار قوی برای جلوگیری از ورود آلودگی به سیستم گوارشی است. هیدروکلریک اسید معده با تخریب پروتئین مواد غذایی ، آنزیم های گوارشی ما را قادر به هضم مواد غذایی می کند. در نهایت ، اسید معده پس از خروج از معده وارد اثنی عشر شده و در آنجا خنثی می شود.

هیچ یک از بافت های بدن ما در مقابل خطرات جوهر نمك مقاوم نیستند به همین علت ، جداره داخلی معده ، لایه ضخیمی از مخاط و محلول بافری جوش شیرین را ترشح می نماید تا مانع از خورده شدن بافت معده گردد. چنانچه این عملکرد معده مختل شود ، تاثیر اسید بر سلول ها موجود سوزش سر دل و زخم معده خواهد شد. در افرادی که دچار این مشکل هستند ، داروهای آنتی اسید ، ضد حساسیت و مهار کننده ها تجویز می گردد.

ایمنی

اسید هیدروکلریک غلیظ ماده ای به شدت خطرناک برای سلامت انسان است. این اسید با ایجاد بخارات زیان آور در محیط سر بسته ، توانایی تخریب سیستم تنفسی ، پوست ، چشم و سیستم گوارشی را دارد. همچنین ترکیب آن با مواد شیمیایی نظیر وایتکس یا پرمنگنات ، به دلیل تولید گاز کلر غلیظ بسیار خطرناک است.

NaClO + 2HCl → H2O + NaCl + Cl2

۲KMnO4 + ۱۶HCl → ۲MnCl2 + ۸H2O + 2KCl + 5Cl2

با توجه به اینکه سازمان های بهداشتی ، اسید کلریدریک را ماده ای سمی تشخصی داده اند ، باید زمان کار با آن از تجهیزات حفاظتی نظیر دستکش پلاستیکی ، عینک محافظ ، کفش و لباس مقاوم در برابر اسید استفاده نمود.

فروش جوهر نمک

اسید هیدروکلریک ماده ای بسیار پر مصرف و با اهمیت است که در صنایع مختلفی به کار می رود. اما برای اینکه نتیجه مورد نظیر حاصل شود ، باید از نوع مرغوب و با غلظت مناسب استفاده نمایید. جهت خرید جوهر نمک ممتاز با کیفیت درجه یک و در بسته بندی های استاندارد با ما تماس حاصل فرمایید.