سود مایع
اسامی و فرمول شیمیایی : سود سوز آور – کاستیک سودا – سدیم هیدروکسید – NaOH
سود مایع یا سدیم هیدروکسید Sodium hydroxide با نام های کاستیک سودا و سود سوز آور و فرمول ساختاری NaOH یک مایع شفاف و بی رنگ است که در صنایع پتروشیمی تولید شده و رطوبت هوا را جذب می کند. سود سوز آور یک ماده سوزاننده است و در صورت تماس با پوست بدن سبب سوختگی و قرمزی پوست می شود. سدیم هیدروکسید یک باز قوی است که در روش های صنعتی با خلوص ۳۰ درصد و ۵۰ درصد می توان آن را تولید نمود. در اکثر صنایع و حتی در مواد خوراکی از این محصول به صورت مستقیم یا غیر مستقیم استفاده می شود. در حدود ۵۶ درصد سود مایع در صنعت استفاده می شود که صنعت تولید کاغذ و فراورده های جانبی به تنهایی ۲۵ درصد آن را استفاده می کند. این ماده همچنین به صورت گسترده در تولید شوینده ها ، صابون و نمک های سدیمی مصرف می شود.
| آنالیز شیمیایی سدیم هیدروکسید | |
| ۵۰% | NaOH |
| حداکثر ۱% | Na2CO3 |
| حداکثر ۶۰ppm | NaCl |
| حداکثر ۵ppm | آهن |
| ندارد | فلزات سنگین |
تاریخچه‌ی تولید
در قرن نوزدهم میلادی دانشمند انگلیسی ، همفری دیوی Humphry Davy با ذوب نمک پتاس و الکترولیز آن توانست فلز تولید کند و مشخص شد که محلول سود مایع کاستیک در قطب منفی جمع می شود. در همین حال گاز هیدروژن و کلر نیز به دست آورد. وی طی آزمایشات متعدد موفق به تولید این محصول به صورت خالص شد.
امروزه بیشترین میزان سود سوز آور در صنعت به روش الکترولیز محلول آب نمک (کلرید سدیم) در واکنش دهنده های الکترولیتی تولید می شود. برای مثال جیوه به عنوان قطب کاتد به کار می رود. که محلول یون سدیم که با آب ترکیب شده است را خالص سازی نموده و هیدروکسید سدیم به دست می آید. روش دیگری به نام پیل دیاگرام یا دیافراگم وجود دارد که در آن ، جریان الکترولیت از آند به سمت کاتد است. غشاء موجود در این سلول از نوع پنبه مخصوص و یا دیگر الیاف می باشد. در نهایت مواد تجمع یافته در آند و کاتد از هم جدا شده و هیدروکسید سدیم به همراه گاز کلر و هیدروژن بدست می آید.
از جمله قدیمی ترین روش های تولید سود مایع می تواند به فرایند سودا – آهک اشاره کرد. در این روش از واکنش یکی از فراورده های سنگ آهک به نام آهک هیدراته با ماده شیمیایی کربنات سدیم (سودا اش) استفاده می شود:
Ca(OH)2 + Na2CO3 → CaCO3 + 2NaOH
۱۴ کاربرد سود مایع
۱- تولید کاغذ و مقوا در فرایند kraft process و جهت حذف جوهر از کاغذ
۲- در صنعت نفت و پتروشیمی در فرایندی به نام caustic washing برای سولفور زدایی
۳- در تولید آلومینیوم از بوکسیت در فرایند Bayer process
۴- جهت خنثی سازی یا شناسایی اسید ها و ایجاد محیط های قلیایی
۵- در صنعت تصفیه آب و فاضلاب به منظور تنظیم اسیدیته ، میکروب کشی و حذف فلزات سنگین
۶- تولید مواد شوینده ، صابون ها ، مواد چربی گیر
۷- در تولید دارو ها و محصولات آرایشی و بهداشتی
۸- در صنعت دباغی و تولید چرم جهت مو زدایی شیمیایی
۹- در صنایع فلزی برای تولید روی ، آهن گالوانیزه و آبکاری فلزات
۱۰- در صنایع غذایی برای تولید مواد کنسروی و تلخی گیری زیتون
۱۱- در کارخانجات تولید قند و شکر جهت تصفیه چغندر و نیشکر
۱۲- در صنایع تولید محصولات لبنی ، نوشیدنی های گاز دار ، شکلات و کارامل
۱۳- بدلیل قدرت زیاد در چربی زدایی و حل کردن پروتئین ها به عنوان چاه باز کن و رسوب زدای لوله ها
۱۴- در صنعت تولید پلیمر ها برای تولید پلاستیک های مختلف نظیر پت
موارد ایمنی
محیط باید دارای تهویه مناسب ، خشک ، خنک و بدور از تابش مستقیم آفتاب باشد. مواد ناسازگار نظیر آب ، اسید ها و نمک های فلزی به دور از سود مایع نگهداری شود. در هنگام کار با سدیم هیدروکسید از وسایل حفاظتی نظیر دستکش مواد شیمیایی ، ماسک صورت ، عینک مخصوص ، پیشبند و لباس و کفش مناسب استفاده نمایید.
خطرات
اندام های در معرض خطر در صورت تماس با محلول سود مایع
چشم : قرمزی چشم – نابینایی – متلاشی شدن چشم
پوست : حساسیت – خارش – قرمزی – سوختگی شیمیایی
سیستم تنفسی : تنگی نفس – سرفه – آسم
سیستم گوارش : درد شکم – اسهال – استفراغ
کمک های اولیه
در صورت تماس با چشم ، تمام سطح چشم و زیر پلک ها را با آب سرد فراوان بشویید.
در صورت تماس با پوست و احساس سوزش ، لباس های آلوده را دراورده و محل تماس را با مقادیر زیاد آب سرد بشویید.
اگر احساس تنگی نفس به خاطر استنشاق بخارات آن ایجاد شد ، فرد مصدوم را به هوای آزاد منتقل نموده در صورت لزوم تنفس مصنوعی دهید.
برای اطفاء حریق محل نگهداری از اسپری آب استفاده نمایید.
