سنگ رسوبی چیست؟
آب رودها و رودخانه ها در مسیر خود مواد مختلفی را با خود همراه می کنند در نتیجه به علت سنگینی، این مواد در حین مسیر حرکت آب، ته نشین می شوند و در طی فرایندهایی سنگ رسوبی را به وجود می آورند. به طور عمده هشت در صد از پوسته ی کره زمین شامل سنگ رسوبی می باشد. ظاهر لایه لایه آنها و وجود بقایای فسیلی در درون آن ها از ویژگی های بارز سنگهای رسوبی می باشد.
سنگ رسوبی بر اساس عوامل مختلف (منشا و مواد تشکیل دهنده و همچنین محیط) به دسته های گوناگونی تقسیم می شود که عبارتند از:
سنگ رسوبی آواری
ذرات تشکیل دهنده این نوع از سنگ ها در نتیجه تخریب سنگ های مناطق قاره ای ایجاد شده اند و در نهایت توسط رودخانه ها حمل شده و رسوب کرده اند. این سری از سنگ های رسوبی، از لحاظ اندازه ی سنگ ها به سه دسته مجزا طبقه بندی می شوند:
- سنگ رسوبی دانه‌درشت یا کنگلومراها: این سنگ ها از سیمانی شدن ذرات بزرگتر از دو میلی متر، با گردشدگی حاصل می شوند.
- سنگ رسوبی دانه متوسط یا ماسه‌سنگ‌ها
- سنگ رسوبی دانه‌ریز یا گل‌سنگ‌ها
سنگ رسوبی غیر آواری
این سری از سنگ های رسوبی از رسوبات شیمیایی و زیستی بوجود آمده اند. سنگهای آهکی از سری سنگهای رسوبی غیر آواری می باشد.
طبقه بندی سنگ رسوبی بر اساس روش تشکیل آنها
سنگهای رسوبی سیمانی
در این دسته از رسوبات ترکیباتی که توسط آب رودخانه ها حمل می شوند به کمک ماده ای سیمان مانند نظیر کوارتز و کلسیت به هم متصل شده و این سری از سنگ ها را تولید می کنند. لای سنگ، ماسه سنگ، شیل، گل سنگ و کنگلومرا از انواع سنگ رسوبی سیمانی هستند.
سنگهای رسوبی متراکم
در این سری از سنگها لایه های فوقانی به لایه های زیرین فشار وارد کرده و سبب خروج آب میانی ذرات رسوبی و نزدیک تر شدن ذرات به همدیگر می شود و در نهایت سنگهای رسوبی متراکمی ساخته می شود. سنگ های رسی از سری سنگ رسوبی متراکم می باشد.
سنگ های رسوبی تبخیری
از دیگر انواع سنگ های رسوبی می توان به سنگ رسوبی تبخیری اشاره کرد که عمدتا در دریاچه های کم عمق و به شدت گرم یافت می شوند. مواد محلول شناور در آب در نتیجه ی تبخیر آب ته نشین شده و در نهایت رسوباتی جانشین می کنند که به آن ها سنگ رسوبی تبخیری گفته می شود. از مهم ترین سنگ های رسوبی تبخیری می توان به سنگ نمک و گچ اشاره نمود که دارای کاربردهای وسیعی هستند.
سنگ رسوبی شیمیایی
در این سری از سنگ ها واکنش های شیمیایی سبب تبلور رسوبات و به وجود آمدن آن ها می گردد. قندیل های غارهای آهکی، از انواع رایج این سری این سنگ ها می باشد.
سایر سنگهای رسوبی مهم و پرکاربرد:
سنگ آهک : انواعی از سنگهای رسوبی که عمدتا از کربنات کلسیم ساخته شده اند سنگ آهک نامیده می شوند. این سنگ ها فاقد ساختار کریستالی می باشند و در طراحی بناهای تاریخی و خلق معماری های بسیار زیبا نقش گسترده ای دارند؛ سنگ آهک در برابر اسید مقاومت کمی دارد و بنابراین در برابر باران های اسیدی ضعیف بوده و سبب ایجاد خرابی برای ساختمان هایی که از سنگ آهک استفاده شده می گردد.
دولومیت : از رسوب آهک ، اکسید منیزیم ، اکسید آهن ، پتاسیم و سدیم کانی کربناتی دولومیت حاصل می گردد. این کانی ها دارای رنگ سفید مایل به طوسی یا خاکستری و یا سفید رنگ بوده و مقاومت بسیار بالاتری نسبت به سایر سنگهای کربناتی دارند. آهک دولومیتی در ساخت کاشی و بتن کاربرد زیادی دارد.
ماسه سنگ : این سری از سنگ های رسوبی بسیار مقاوم هستند چرا که از دانه های مستحکم کوارتزی شن و ماسه تشکیل شده اند. ماسه سنگ ها در رنگ های قهوه ای روشن و قرمز در دسترس بوده و بسیار کاربردی هستند.
سنگ گچ : یکی دیگر از مهم ترین سنگ های رسوبی، سنگ گچ می باشد که عمدتا در شرایط آب و هوایی گرم و خشک که میزان تبخیر بالاست تشکیل می شود. انواع خالص این سنگ ها به رنگ سفید و یا مایل به سفید یافت می شوند. البته به دلیل وجود ناخالصی هایی نظیر بقایای فسیلی ، خاک رس و غیره به رنگ های دیگری نیز دیده می شود.
سنگ تراورتن : یکی از سنگ های رسوبی بسیار کاربردی در صنایع مختلف می باشد. این سنگ رسوبی نیز از ته نشین شدن مواد رسوبی و عمدتا در آب های گرم ایجاد می شوند. سنگ تراورتن متخلخل بوده و بیشترین جذب آب را دارد. همچنین میزان جذب آب آن ، بسته به درصد تخلخل سنگ، متفاوت می باشد. سنگ تراورتن در طبقه بندی سنگ های آهکی است ولی سطح تخلخل آن بسیار زیاد است. این سنگ ها وزن کمی دارند و به همین دلیل برای ساخت ساختمان های کم وزن کاربرد وسیعی دارند. همچنین به دلیل جذب آب، چسبندگی خوبی با ملات و سیمان دارد و این مسئله یک مزیت بزرگ این سنگ ها برای ساخت ساختمانهای مرتفع محسوب می شود. در ایران بیشتر برای ساخت نما (نمای رومی) و در سبک کلاسیک کاربرد دارد. همچنین سنگ تراورتن برای ساخت شومینه و آبنما ها نیز کاربرد زیادی دارد.
علاوه بر کاربردهایی که برای سنگ تراورتن شرح داده شد این سنگها دارای معایبی نیز هستند که در زیر توضیح داده می شود:
- استفاده از این سنگها برای کف پوش ها مقرون به صرفه نیست.
- رنگ و طرح این سری سنگ ها یکنواخت و هماهنگ نمی باشد و قابلیت راضی کردن سلایق مختلف را ندارد.
- قدرت جذب آب آن بسیار بالاست و در صورتی که با مواد پوشاننده نا مناسب پوشش داده شوند، قدرت جذب آب آن ها کم نخواهد شد و ممکن است سبب بروز مشکلات بسیار زیادی گردند.
کاربرد سنگ رسوبی
سنگ های رسوبی دارای کاربردهای متعددی در صنایع متعدد می باشند که از میان آن ها می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- یکی از مصالح ساختمانی اصلی در ساخت و ساز ساختمان ها هستند.
- مقاومت بالا برای ساخت و ساز در شرایط اقلیمی مختلف (مقاوم در برابر گرما و سرما)
- قابلیت برش راحت و آسان
- مناسب برای طراحی ظاهری ساختمان ها، کفپوش ها ، نمای خارجی و داخلی ساختمان ها راه پله ها و آبنماها و ساخت ستون های مقاوم
- قابلیت انعطاف و شکل پذیری آسان آن ها
- مقرون به صرفه بودن و دسترسی آسان
- تنوع در طرح و رنگ
- توانایی بالا در تحمل وزن های سنگین
- عایق صوتی و حرارتی و غیر قابل اشتعال
- قابل استفاده برای شفته ریزی و آب بندی استخرها
- جلوگیری از رشد علف های هرز ، استفاده در صنعت کاغذ سازی و تصفیه مواد (سنگ آهک)
معایب استفاده از سنگهای رسوبی
این سری از سنگ ها تخلخل بالایی دارند و برخی افراد آن را نمی پسندند؛ از طرفی جذب آب بالایی دارند و عموما برای محیط هایی که سطح رطوبت در آنجا زیاد است مناسب نمی باشد. اخیرا جهت استفاده از سنگ های رسوبی برای مناطق مرطوب، از لایه ای که حاوی مواد پوشاننده نظیر رزین است، استفاده می گردد تا میزان مقاومت آنها در برابر اقلیم مرطوب افزایش یابد.
روش تشخیص سنگ رسوبی از دیگر انواع سنگ ها
- سنگ را در مجاورت آب قرار دهید و ببویید: اولین روش تشخیصی در شناسایی سنگ های رسوبی از سایر سنگ ها استفاده از حس بویایی می باشد سنگ های رسوبی در مجاورت آب دارای بویی شبیه به بوی باران و خاک نم خورده هستند.
- سنگ رسوبی را بچشید! دومین روش در شناسایی این سنگ ها استفاده از حس چشایی است. به طوری که مزه آن ها به دلیل قلیایی بودن ، تلخ یا شور بوده و با مزه ی بقیه سنگ ها متمایز است.
- با دقت به ظاهر سنگ رسوبی نگاه کنید: سنگ رسوبی مملو از منفذ بوده و ظاهری لایه لایه دارد.
منابع علمی:
https://www.britannica.com/science/sedimentary-rock
https://www.usgs.gov/faqs/what-are-sedimentary-rocks-0?qt-news_science_products=0#qt-news_science_products
