اسید فولیک چیست
اسید فولیک (به انگلیسی Folic acid) یکی از انواع ویتامین ب است که با نام فولات Folate یا فولاسین Folacin هم شناخته می شود و ویتامین B9 است. این ماده به طور طبیعی در خوراکی هایی همچون لوبیا ، نخود فرنگی ، عدس ، پرتقال ، جگر ، اسفناج ، چغندر ، کلم بروکلی ، گندم و مارچوبه یافت می شود. نقش اسید فولیک در بدن ، تولید و حفظ سلول های جدید و جلوگیری از ایجاد سرطان در اثر تغییرات DNA است. کلمه “فولیک” از واژه لاتین folium به معنی برگ گرفته شده زیرا این ماده در برگ های سبز تیره گیاهان یافت می شود.
بدن ما با ایجاد تغییر در اسید فولیک ، آن را به صورت مکمل غذائی ذخیره می نماید. فولات برای تولید DNA و RNA در بدن انسان ضروری است و موجب سوخت و ساز اسید آمینه ها جهت تقسیم سلولی می شود. بدن ما قادر به تولید فولیک اسید نیست و باید آن را از طریق رژیم غذایی یا دارو دریافت کند. طبق استاندارد ها ، مقدار مورد نیاز آن برای افراد بزرگسال حدود ۴۰۰ میکروگرم در روز باید باشد.
قرص اسید فولیک
قرص فولات برای درمان کمبود آهن Anemia که در اثر کمبود سلول های خونی ایجاد می شود تجویز می گردد. همچنین ممکن است به همراه دیگر انواع قرص آهن نظیر سولفات آهن و سیترات آهن و … برای درمان کم خونی آپلاستیک ، حاد و نوروسیتیک بکار رود. البته باید توجه داشت که قرص اسید فولیک قادر به جبران دیگر انواع کم خونی و کمبود ویتامین ب همچون B12 نیست. مصرف اسید فولیک در بارداری هم به منظور کاهش ریسک نقص لوله عصبی (نقصی که هنگام تولد ایجاد سبب شکاف در ستون فقرات یا جمجمه از ابتدای تولد نوزاد است) می شود. همچنین مصرف طولانی مدت این قرص ممکن است احتمال بروز سکته مغزی ناشی از کاهش جریان خون به مغز را کاهش دهد. البته مصرف زیاد فولات می تواند مانع از تشخیص کمبود ویتامین B12 در بدن گردد. اسید فولیک بین سال های ۱۹۳۱ تا ۱۹۴۳ کشف شد. سازمان بهداشت جهانی WHO آن را ایمن ترین و موثرترین دارو برای سیستم سلامتی می داند.
دلیل و علائم بروز کم خونی
البته بروز بیماری کم خونی فقط به دلیل کمبود دریافت اسید فولیک نیست بلکه نوعی کم خونی وجود دارد که به دلیل بزرگ شدن غیر عادی سلول ها است. علائم کم خونی به صورت احساس خستگی مفرط ، تپش قلب ، کوتاه شدن تنفس ، باز شدن منافذ روی زبان و تغییر رنگ پوست و مو بروز می کند. کمبود اسید فولیک در کودکان می تواند با کاهش دریافت آهن تنها در عرض یک ماه ایجاد شود. در افراد بزرگسال ، میزان فولات خون باید بین ۱۰ تا ۳۰ میلی گرم باشد.
مواردی که باید پیش از مصرف باید مورد توجه قرار داد
- در صورتی داشتن حساسیت به فولات از مصرف آن بپرهیزید.
- چنانچه دارای مشکلات کلیوی هستید یا تحت دیالیز قرار دارید ، در صورت مصرف الکل ، هر گونه کمبود آهن و … به پزشک خود اطلاع دهید. بر اساس گروه بندی A سازمان غذا و داروی آمریکا FDA ، این دارو بر روی جنین دارای اثرات سوء نبوده و حتی ممکن است نیاز به مصرف دوز بالاتری در دوران بارداری باشد. البته این امر در دوران شیردهی تفاوت داشته و باید با پزشک متخصص مشورت نمود.
- حتما برای مصرف قرص فولیک اسید در دوران بارداری یا شیردهی با پزشک خود مشورت نمایید. این دارو گاهی همزمان با دیگر روش های درمانی برای بهبود دیگر انواع کم خونی ها نظیر ایجاد ضایعات نخاعی ناشی از کمبود ویتامین B12 مصرف می شود.
- برخی دارو ها بر دوز مصرف قرص آهن تاثیر گذار هستند و باید در صورت مصرف همزمان به پزشک معالج اطلاع داده شود. این داروها عبارتند از:
| فنی توئین (دیلانتین) | phenytoin (Dilantin) |
| متوترکسات (ترکسال) | methotrexate (Trexall) |
| نیتروفورانتوئین (ماکرودانتین) | nitrofurantoin (Macrodantin) |
| پیریمتامین (داراپریم) | pyrimethamine (Daraprim) |
| تتراسایکلین | tetracycline |
| انواع باربیتال نظیر فنوباربیتال | Phenobarbital |
فواید اسید فولیک در درمان بیماری ها
این قرص بخصوص در دوران تقسیم سلول و رشد مانند دوران بارداری اهمیت دارد. کمبود آن مانع از تشکیل DNA شده و بیشترین تاثیر را بر روی سلول های خونساز و نئوپلاسم دارد زیرا بر تقسیم سلولی موثر است.
اسید فولیک در بارداری
کمبود فولات در دوران بارداری احتمال ایجاد نقص لوله عصبی NTD را افزایش می دهد. این بیماری در اولین ماه بارداری بوجود می آید. در بسیاری از کشور ها ، خانم های باردار برای رفع این مشکل به صورت اجباری یا داوطلبانه ، مصرف گندم و دیگر غلات را در رژیم غذائی می گنجانند. طبق یک تحقیق علمی در برخی کشورها ، دریافت کافی فولات تا ۲۸ درصد ، نقص مادرزادی قلب در نوزادان را کاهش داد. اما یک تحقیق سیستماتیک نشان داد که مصرف قرص اسید فولیک تاثیری بر کاهش مرگ و میر ، رشد ، شکل گیری اندام ها ، تنفس و … در نوزاد یا کودکان تا ۹ ساله ندارد.
تاثیر باروری اسید فولیک قبل از بارداری
فولات بر اسپرماتوژنز تاثیر گذار است. این عامل بر کیفیت تخمک و بلوغ ، کاشت ، جفت ، رشد جنین و اندام های آن تاثیر مفیدی دارد.
مشکلات قلبی
یک مرور سیستماتیک صورت گرفته در تحقیق کلینیکی نشان داده که مصرف روزانه مقدار مشخصی فولات می توان امکان ابتلاء به بیماری های قلبی عروقی را ۴ درصد کاهش دهد.
سکته مغزی
میزان کافی اسید فولیک می تواند ۳٫۸ تا ۴٫۴ درصد از ریسک سکته مغزی را کاهش دهد. سه تحقیق جداگانه که بر روی افراد با سابقه قلبی عروقی انجام شد ، نتایج مشابهی را در پی داشت. دلیل این تاثیر مثبت به احتمال زیاد مربوط به کاهش گردش هموسیستئین (نوعی اسید آمینه غیر پروتئینی حاوی گوگرد) است. این تحقیقات نشان داد که ریسک سکته مغزی در صورت کاهش بیشتر هموسیستئین ، کمتر هم خواهد شد.
سرطان
نارسایی مزمن در دریافت فولات ممکن است خطر ابتلاء به سرطان روده بزرگ ، سرطان پستان ، سرطان تخمدان ، سرطان لوزالمعده ، سرطان پانکراس ، سرطان مغز ، سرطان ریه ، سرطان گردن و سرطان پرستات را افزایش دهد. از طرفی ، مصرف بیش از حد اسید فولیک با رشد ضایعات نئوپلاستیک ممکن است احتمال ابتلاء به سرطان روده بزرگ را سبب شود.
شیمی درمانی
فولیک اسید برای سلول ها و بافت هایی که به سرعت تقسیم می شوند اهمیت دارد. سلول های سرطانی به سرعت تقسیم می شوند و دارو هایی که با سوخت و ساز فولات مرتبط هستند در افزایش سرعت گسترش سرطان موثر می باشند بنابراین باید از دارو های ضد اسید فولیک در این مورد استفاده شود. معمولا داروی آنتی فولات متوترکسات در دوران شیمی درمانی تجویز می گردد. متوترکسات methotrexate مهار کننده رقابتی تولید فولیک اسید است که با اتصال به آنزیم دی هیدروفولات ردوکتاز از تبدیل دی هیدروفولات FH2 به تتراهیدروفولات FH4 جلوگیری می نماید. البته این دارو آثار سوء و سمیت هم دارد و ممکن است موجب التهاب در سیستم گوارش شده و غذا خوردن را مشکل کند.
ارتباط فولیک اسید ، ویتامین B12 و آهن
وجود کافی هر یک از این سه می تواند کمبود موارد دیگر را در آزمایش خون مخفی نماید. بنابراین باید میزان کافی و متعادل از هر مورد را دریافت نمود.
عوارض قرص اسید فولیک
در صورت بروز حساست و علائمی همچون کهیر ، مشکل در تنفس ، تورم صورت ، لب ها ، زبان یا گلو باید به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه نمود. عوارض جانبی کم اهمیت تر به شرح زیر است:
- سرخ و گلگون شدن صورت
- ایجاد حالت تهوع یا از دست دادن اشتهاء
- نفخ کردن و ایجاد گاز در دستگاه گوارشی
- تلخ و بدمزه شدن دهان
- مشکلات خواب
- افسردگی
- احساس هیجان و یا زودرنجی
روش و زمان مصرف اسید فولیک
- این دارو را دقیقا طبق تجویز پزشک مصرف نمایید. بدن شما نباید آن را در مقادیر بیشتر و یا مدت زمان طولانی تر دریافت کند. قرص فولات را به همراه یک لیوان پر آب بخورید.
- میزان مصرف معمول آن برای افراد بزرگسال دارای کم خونی ، روزانه ۱ میلی گرم به صورت قرص یا تزریق عضلانی و زیر پوستی است.
- خانم هایی که مشکل کم خونی ندارد در دوران بارداری یا شیردهی ، نیاز به روزانه ۸۰۰ میلی گرم دارند.
- نوزادان و کودکان تا ۱۰ سال به ۰٫۱ تا ۰٫۴ میلی گرم و کودکان بالای ۱۰ سال هم ۰٫۵ تا ۱ میلی گرم به صورت بلع یا تزریق نیاز دارند.
- اگر یک وعده را فراموش کردید ، چنانچه به وعده بعدی نزدیک بودید ، از مصرف آن صرف نظر نمایید. هیچگاه دو وعده را هم زمان مصرف نکنید. علائم اوردوز با قرص اسید فولیک به صورت بی حسی یا سوزن سوزن شدن ، درد دهان یا زبان ، ضعف و احساس خستگی بروز می کند.
منابع
- Folate – From Wikipedia, the free encyclopedia
- Folic Acid – The Drugs.com
