کشاورزی یکی از مهمترین فعالیت های بشری است که قدمت هزاران ساله دارد. از زمان پیدایش کشاورزی تاکنون انسانها همواره تلاش داشته اند تا با استفاده از ابزارهای گوناگون میزان بازدهی کشاورزی خود را افزایش دهند. این تلاش ها در نهایت به خلق و پیدایش کشاورزی مدرن و مکانیزه منجر شده است. در کشاورزی مکانیزه فعالیت های زراعی با استفاده از تجهیزات و ادوات مکانیکی و نیز علوم و فنون جدید نظیر بکار بردن کود های شیمیایی و آلی به جای کود های حیوانی انجام می شود. افزایش سطح کیفی و کمی محصولات کشاورزی و کاهش هزینه ها، از جمله مزیت هایی است که کشاورزی مکانیزه به همراه دارد.
در حال حاضر بسیاری از کشورهای توسعه یافته با بهره گرفتن از کشاورزی مکانیزه به پیشرفت های قابل توجهی در حوزه تولید محصولات غذایی دست یافته اند. در کشور ما نیز کشاورزی مکانیزه از چند دهه قبل آغاز شده است، اگر چه هنوز راه درازی تا اجرای کامل مکانیزاسیون کشاورزی در ایران در پیش است. با این حال امروزه شاهد پیشرفت های قابل توجهی در این حوزه می باشیم.
چرا کشاورزی مکانیزه اهمیت دارد؟
در دنیای امروز مکانیزاسیون به عنوان یک ضرورت اساسی در تولید محصولات کشاورزی مطرح است. نقش این عامل مهم در توسعه رفاه و آسایش جوامع انکارناپذیر است. کشاورزی مکانیزه به نحوی موثر میزان تولید محصولات زراعی را افزایش می دهد. از طرفی کیفیت این تولیدات نیز به شکل قابل توجهی بیشتر می شود. استفاده از کشاورزی مکانیزه به این معناست که اقدامات بیشتری را می توان در زمان مناسب به انجام رساند و زمین های کشاورزی بیشتری را برای محصولات بیشتر اختصاص داد. کشاورزی مکانیزه همچنین می تواند کمک زیادی به توسعه سیستم های غذایی کند، زیرا پتانسیل این را دارد که فعالیت ها و اقدامات پس از برداشت را به شکلی کارآمدتر و موثرتر به انجام برساند. همه این موارد به بالا رفتن بازدهی زمین های زراعی و در نتیجه افزایش تولید مواد غذایی می انجامد.
یکی از تفاوت های عمده کشاورزی مدرن با کشاورزی سنتی در استفاده تخصصی از کود های کشاورزی است. در کشاورزی سنتی صرفا از کودهای حیوانی استفاده می شود که مقداری از چندین مواد مغذی برای گیاهان را دارد اما ترکیب مناسب خاک را دچار تغییر می کند. در کشاورزی مدرن با بررسی کمبود های خاک ، فقط کود هایی تخصصی مورد نیاز استفاده می شود. کشاورزی شیمیایی که برای تامین ازت ، فسفر ، پتاسیم و … بکار می رود در قالب کود هایی مثل کود اوره ، ترکیبات پتاسیم دار ، دی آمونیوم فسفات ، ریز مغذی های کشاورزی نظیر کود سولفات آهن ، روی ، مس ، منیزیم و … می باشد.
همچنین در کشاورزی مدرن از کود های آلی مانند کود اسید هیومیک و کود آلی کمپوست که کاملا برای گیاهان بدون ضرر هستند به صورت گسترده ای استفاده می شود. این کود های آلی از پسماند های کشاورزی تولید می گردد و علاوه بر دارا بودن مواد مغذی ، به دلیل ارگانیک بودن برای خاک کشاورزی ، گیاهان و محیط زیست کاملا بی خطر هستند.
کشاورزی مکانیزه می تواند علاوه بر افزایش بهره وری زمین به حفظ محیط زیست کمک کند. کشاورزی از جمله فعالیت هایی است که تاثیرات مخربی بر روی محیط زیست بر جای می گذارد. مکانیزاسیون کمک می کند تا این تاثیرات به میزان زیادی کاهش پیدا کند. با توجه به اینکه نمی توان کشاورزی را از زندگی بشر حذف کرد و نیز با توجه به اهمیت حفظ محیط زیست، توسعه و پیشرفت مکانیزاسیون راهکاری مناسب برای وضعیت امروز محسوب می شود.
بحران آب نیز از دیگر مواردی است که لزوم حرکت به سوی کشاورزی مکانیزه را بیش از پیش نمایان می سازد. در حال حاضر شاهد این هستیم که این بحران بیش از هر زمانی نمود پیدا کرده است. از آنجایی که امور زراعی از جمله فعالیت هایی هستند که به مقدار زیادی آب نیاز دارند، باید در این بخش سرمایه گذاری های لازم برای مصرف بهینه آب مورد توجه قرار بگیرد. تجربیات نشان داده با کشاورزی مکانیزه به میزان قابل توجهی می توان در مصرف آب صرفه جویی کرد.
مقایسه کشاورزی مدرن با کشاورزی سنتی
در مقایسه کشاورزی مکانیزه با کشاورزی سنتی نکات متعددی را می توان بررسی کرد. به طور کلی مکانیزاسیون کشاورزی صرف هزینه های کمتر و کسب سود بیشتر را به همراه می آورد. تفاوت کشاورزی مدرن با کشاورزی سنتی در مدیریت منابع آب ، استفاده از کود های کشاورزی بهینه تر و بکارگیری تجهیزات کشاورزی مدرن است. اگر بخواهیم از این منظر وارد مقایسه شویم باید به مواردی چون میزان تولید محصول و هزینه های تولید بپردازیم. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان با استفاده از کشاورزی مکانیزه، میزان تولید محصول در حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد افزایش می یابد. همچنین از آنجایی که در کشاورزی به روش سنتی میزان تلفات بذر بالاست، انجام عملیات کشت با ماشین آلات نوین موجب صرفه جویی در مصرف بذر می شود.
از دیگر مواردی که در ارتباط با تفاوت های کشاورزی مکانیزه و سنتی می توانیم به آن اشاره کنیم میزان تلفات محصول در هنگام برداشت است. در این مورد اتلاف گندم در هنگام برداشت مثال مناسبی است. در روش سنتی برداشت گندم، میزان تلفات محصول در حدود ۱۵ درصد و در روش برداشت با ماشین آلات جدید ۵ درصد است. هدررفت آب نیز از جمله مواردی است که موجب تفاوت کشاورزی مکانیزه و سنتی شده است. در آبیاری با روشهای سنتی، میزان هدررفت آب به رقمی در حدود ۶۵ درصد می رسد. روشهای جدید آبیاری این رقم را تا حدود ۵۰ درصد کاهش داده و به ۱۵ درصد می رساند.
همه این نمونه ها بیانگر این نکته هستند که کشاورزی ماشینی به میزان قابل توجهی بر کاهش هزینه و افزایش سود تاثیر می گذارد. البته طبیعی است که مکانیزه کردن کشاورزی هزینه های خاص خود را می‌طلبد، ولی در بلند مدت این هزینه ها تبدیل به سود شده و به جیب کشاورزان باز می گردد.
مزایا و محدودیت های کشاورزی مکانیزه
کشاورزی مکانیزه به عنوان روشی نوین و در حال پیشرفت، مزیت ها و محدودیت هایی دارد. شناخت مزایا و محدودیت های کشاورزی مکانیزه می تواند به بهره مندی بیشتر از این شیوه کمک کند.
مکانیزاسیون کشاورزی مزایای متعددی دارد، ولی در این بخش تنها چند مزیت مهم را بررسی می کنیم:
مکانیزه کردن کشاورزی سختی کار در مزرعه را برطرف می کند. کشاورزی از نظر اغلب مردم کاری سخت و دشوار است. استفاده از ماشین آلات این کار را تا حد زیادی آسان است و در نتیجه موجب رغبت افراد به کشاورزی می شود.
با استفاده از تجهیزات و ادوات جدید می توان بخش بزرگی از زمین های کشاورزی را در مدت زمان بسیار کوتاه برای کشاورزی آماده کرد. به عبارت دیگر کشاورزی مکانیزه موجب صرفه جویی در زمان می شود. استفاده از ماشین آلات مدرن برای فعالیت های برداشت و جمع آوری، انتقال، فرآوری و انبار محصول نیز به شکل های دیگر صرفه جویی در وقت و هزینه را به دنبال دارد.
نیاز کمتر به نیروی انسانی نیز از دیگر مزیت های کشاورزی مکانیزه به شمار می رود. وقتی در فعالیت های زراعی از ماشین آلات استفاده می شود، طبیعتا به نیروی انسانی کمتری نیاز است. این مسئله به ویژه در نقاطی که مشکل کمبود کارگر وجود دارد از اهمیت بیشتری برخوردار است.
به طور معمول هزینه استفاده از ادوات کشاورزی در بلند مدت از هزینه استفاده از نیروی انسانی کمتر است. به ویژه آنکه هزینه های به کارگیری نیروهای انسانی در مزارع رو به افزایش است.
کشاورزی مکانیزه به شکلی غیرقابل انکار موجب صرفه جویی در هزینه های تولید می شود. استفاده از ادوات و تجهیزات مدرن کشاورزان می تواند فرایند های کاشت، داشت و برداشت را با کمترین تلفات به انجام برساند.
صرفه جویی در مصرف آب از دیگر مزایایی است که مکانیزاسیون کشاورزی به همراه می آورد. میزان هدر رفت آب در کشاورزی مکانیزه به مراتب کمتر از کشاورزی سنتی است.
استفاده از ماشین آلات کشاورزی می تواند موجب جذب قشر جوان و تحصیلکرده به سمت کشاورزی شود. ورود این افراد به کشاورزی خود موجبات پیشرفت بیشتر این حرفه را فراهم می آورد.
افزایش سود و بهره وری را می توانیم به عنوان مهمترین مزیت کشاورزی ماشینی معرفی کنیم. در حقیقت می توان گفت هدف از مکانیزاسیون کشاورزی، بالا بردن راندمان و افزایش تولید است. این امر نیز با استفاده از کشاورزی مکانیزه امکان پذیر است.
