سولفات آلومینیوم یا زاج سفید تا پیش از سال ۱۸۵۰ و ورود مواد شیمیایی جدید به صنعت نساجی ، یکی از مواد ضروری این صنعت محسوب می شد. سولفات آلومینیم ماده ای قابل توجه در زمینه رنگرزی پارچه ، لباس و چرم در کشور های مختلف جهان محسوب می شود. با وجود اینکه ترکیبات این ماده نظیر سولفات آلومینیوم پتاسیم و دیگر انواع زاج را می توان از معادن و بصورت طبیعی استخراج نمود ، ولی سولفات آلومینیوم صنعتی که ناخالصی کمتر و خلوص بالاتری دارد برای مصرف در رنگرزی پارچه مناسب تر است.
نقش سولفات آلومینیوم در رنگ پارچه
اصولا رنگ های طبیعی به راحتی به سطح الیاف کتان نمی چسبند. به همین علت برای چسبیدن رنگ ها از سولفات آلومینیوم استفاده می شود که نقش یک عامل شیمیایی را داشته و اجازه ایجاد واکنش بین رنگ و پارچه را می دهد. برای این منظور می توان سولفات آلومینیم را در آب حل کرده و یا آن را مستقیم به رنگ افزود. به هر حال سولفات آلومینیم به خودی خود به عنوان رنگ مصرف نمی شود. سولفات آلومینیوم به عنوان یک ماده تثبیت کننده ، با ایجاد باند شیمیایی سبب چسبیدن رنگ به پارچه می گردد. یون های فلزی موجود در سولفات آلومینیم ، کمپلکس هایی با اجزاء رنگ پارچه تشکیل می دهد.
سولفات آلومینیوم یک ماده منعقد کننده است و در صورتی که در مقدار زیادی آب (بخصوص آب قلیایی) حل شود ، نوعی خاصیت ژلاتینی ایجاد کرده و ته نشین می گردد. رسوب این ماده ژلاتینی که با ایجاد باند های شیمیایی به دلیل وجود یون های آلومینیوم بر روی پارچه همراه است ، باعث تثبیت رنگ بر روی پارچه خواهد شد. سولفات آلومینیم در صورت انحلال در آب ، با ایجاد یک واکنش شیمیایی به هیدروکسید آلومینیوم که ماده ای غیر محلول در آب است تبدیل می شود. هیدروکسید آلومینیوم وظیفه تثبیت رنگ بر روی پارچه و جلوگیری از شسته شدن آن در آینده خواهد شد.
روش کاربرد سولفات آلومینیوم در رنگرزی پارچه
سولفات آلومینیوم یک تثبیت کننده طبیعی و غیر سمی رنگ پارچه است. برای رنگرزان پارچه بسیار اهمیت دارد که تثبیت کننده بی خطری را استفاده کنند. رنگرزان برای تثبیت بهتر رنگ بر روی پارچه ، این کار را طی دو مرحله انجام می دهند. این عمل سبب می شود که یون های آلومینیوم به خورد پارچه رفته و بیشترین میزان باند های شیمیایی ایجاد گردد. سولفات آلومینیوم بیشتر برای رنگرزی پارچه هایی از جنش کتان و پشم مصرف می شود. کتان جذب بسیار اندکی نسبت به رنگ های طبیعی دارد. امروزه رنگرزان از تانن برای آماده سازی کتان پیش از مصرف سولفات آلومینیم استفاده می کنند. تثبیت رنگ بر روی پارچه پشمی نیز سبب افزایش انعطاف پذیری آن می شود و نیز سرعت خشک شدن رنگ را به کمتر از یک روز کاهش می دهد. همچنین سولفات آلومینیوم می تواند عمق رنگی بیشتر و بهتری بر روی پشم ایجاد کند.
مقدار سولفات آلومینیوم مصرفی نیز اهمیت زیادی دارد. توصیه می شود به میزان ۱۲ درصد وزن پارچه خشک و یا ۱ قاشق غذاخوری به ازای هر ۱۰۰ گرم پارچه خشک از سولفات آلومینیم استفاده شود. همچنین بهتر است به اندازه ۶ درصد از وزن پارچه (یک چهارم قاشق چایخوری به ازای ۱۰۰ گرم پارچه) ، خمیر تارتار هم به این ترکیب افزوده گردد. خمیر تاتار سبب افزایش درخشندگی و نرمی پشم می شود.