تنگی دریچه قلب چه زمانی رخ می‌دهد؟
قلب پس از مغز یک ارگان بسیار حیاتی در بدن می‌باشد. به گونه‌ای که کوچکترین اختلالی در عملکرد قلب، گاهی اوقات می‌تواند ارگان‌های بسیاری را در بدن تحت تأثیر قرار دهد. در این مطلب قصد داریم در مورد یک عارضه‌ی شایع قلبی که با عنوان آهکی شدن دریچه قلب از آن یاد می‌شود، صحبت کنیم. قلب نرمال از چهار حفره به نام‌های دهلیز راست و چپ و بطن راست و چپ تشکیل شده است. سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌های حیاتی نیز توسط دریچه‌های قلبی با بطن‌ها و دهلیز‌ها مرتبط می‌شوند چهار دریچهی مهم در قلب سالم وجود دارد. دریچهی دو لتی (میترال) و دریچهی سه لتی ارتباط میان دهلیز‌ها و بطن‌ها را برقرار می‌کنند و دو دریچهی سینی که در حالت عادی باید سه لتی باشند نیز در ورودی سیاهرگ ششی و سرخرگ آئورت قرار می‌گیرند. تنگی دریچه قلب معمولا در دریچه آئورت رخ می‌دهد که در پزشکی اصطلاحا به آن Aortic Stenosis می‌گویند. آهکی شدن دریچه قلب از جمله آئورت، با رسوب یون های کلسیمی بخصوص کربنات کلسیم در دیواره‌ی آن رخ می‌دهد و از آنجایی که تنها مسیر خون رسانی به آئورت و در نتیجه کل بدن از طریق این دریچه انجام می شود، تنگ شدن تدریجی آن مشکلات بسیاری را برای کل بدن ایجاد خواهد کرد.
آهکی شدن دریچهی قلب باعث می‌شود تا عضلات قلب فشار بیشتری را برای پمپاژ خون متحمل شوند. در نتیجه‌ی این فشار مضاعف، عضلات بطن چپ دچار هایپرتروفی می‌شوند. این افزایش حجم به نوبه‌ی خود باعث ضعیف شدن عضلات قلبی و در موارد شدید، نارسایی قلب خواهد شد. در ادامه بهتر است نگاهی به علائم عارضه آهکی شدن دریچه قلب بیاندازیم.
علائم تنگی دریچه میترال و آئورت قلب
همانطور که گفته شد، آهکی شدن دریچهی قلب بیشتر بصورت تنگی دریچه آئورت ظاهر می‌شود. تنگی دریچه آئورت نیز ابتدا در انجام فعالیت‌های ورزشی و با تنگی نفس خود را نشان می‌دهد. علائمی مانند تنگی نفس، احساس درد در قفسه سینه، سنکوپ قلبی، احساس ضعف، نداشتن توانایی کافی در انجام کار‌های ساده و سکته و مرگ ناگهانی همگی می‌توانند در زمان آهکی شدن دریچه قلب بروز پیدا کنند.
در ابتدایی بیماری معمولا علامتی دیده نمی‌شود و قلب تا جایی که توان دارد با تنگی دریچه‌ها مقابله می‌کند. اما در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع ، تنگی نفس و احساس خستگی در فرد نمایان شده و در صورت ادامه‌ی این روند، قلب به طور کامل نارسا خواهد شد.
شناخت عواملی که می‌توانند سبب ایجاد تنگی دریچه آئورت شوند می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کنند. یکی از این علت‌ها رسوب یون کلسیم یا آهک در عروق و دریچه‌های قلب از جمله آئورت می‌باشد. رسوب کلسیم باعث آهکی شدن دریچهی قلب و تنگی آن می‌شود.
دومین علتی که موجب بروز این عارضه‌ی قلبی می‌شود زمینه ژنتیکی است. در حالت عادی دریچهی آئورت باید ۳ لتی باشد اما در برخی افراد به طور مادرزادی این دریچه دو لتی است. همین عامل ریسک آهکی شدن دریچهی قلب را افزایش می‌دهد. همچنین این افراد نسبت به افراد عادی حدود ۲۰ سال زودتر ممکن است به این عارضه مبتلا شوند.
علت سوم ریشه در بیماری‌های دوران کودکی دارد. اگر فردی در طفولیت به عفونت‌های باکتریایی از جمله استرپتوکوک‌ها مبتلا شود، به دنبال فارنژیت و عفونت ایجاد شده، احتمال روماتیسم قلبی و در نتیجه تنگی آئورت در بزرگسالی این افراد بالا می‌رود.
به طور کلی بهتر است با انجام معاینات دوره‌ای پیش از بروز علائم گفته شده، به عارضه‌ی آهکی شدن دریچه قلب پی ببریم یا اینکه با بروز همان علائم ابتدایی مثل نفس تنگی، ضعف و خستگی و… سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنیم تا درمان در سریع ترین زمان ممکن آغاز گردد.
درمان آهکی شدن و تنگی دریچه قلب
یکی از نکاتی که در مورد تنگی دریچه‌های قلبی قابل توجه می‌باشد، این است که تا مدت بسیار زیادی قلب بدون علامت به کار خود ادامه می‌دهد. در واقع زمانی علائم بروز پیدا می‌کند که دیگر سلول‌های قلبی توان انجام وظیفه خود را ندارند و به حالت نارسایی می‌رسند. در تنگی‌های جزئی و حتی متوسط معمولا علامتی دیده نمی‌شود اما با انجام معایناتی مانند اکوی قلب، تست ورزش و… می‌توان به موقع متوجه وجود عارضه‌ی آهکی شدن دریچهی قلب شد.
معمولا در دوران بی علامت این عارضه، پزشک به بیمار توصیه می‌کند که یک سری فعالیت‌های بدنی روزانه را محدود کند. در واقع فعالیت بدنی شدید در دورانی که تنگی دریچهی قلب به صورت متوسط است باعث ایجاد فشار مضاعف روی قلب خواهد شد.
درمان گیاهی و داروئی تنگی دریچه قلب چیست؟
لازم به ذکر است که هیچ گونه درمان دارویی برای رفع آهکی شدن دریچهی قلب وجود ندارد و در بهترین حالت دارو‌ها می‌توانند از پیشرفت این عارضه جلوگیری کنند.
بهترین درمانی که برای تنگی دریچه‌های قلبی از جمله دریچهی آئورت توصیه می‌شود، عمل تعویض دریچه می‌باشد. این عمل را زمانی انجام می‌دهند که علائم در فرد بیمار روز به روز شدید تر می‌شوند. روش معمول این درمان با عمل قلب باز است و دریچهی قلب را با دریچه‌های حیوانی یا فلزی تعویض می‌کنند. به تازگی در سال‌های اخیر روش‌های کم تهاجمی تر نیز برای تعویض دریچهی قلب ابداع شده است که از روی پوست با کمک استنت انجام می‌گیرد. این روش که TAVR نام دارد، معایب و مزایای مختص به خود را دارد.
تفاوت جراحی قلب باز SAVR و عمل کاشت دریچه TAVR چیست؟
درمانی که با روش عمل قلب باز یا SAVR برای رفع آهکی شدن دریچه قلب انجام می‌گیرد، نیازمند شکافته شدن قسمت میانی قفسه‌ی سینه و قطع موقتی گردش خون با جایگزین کردن پمپ مصنوعی می‌باشد. علاوه بر تهاجمی بودن این روش، بیمار دوره‌ی نقاهت طولانی تری را نیز برای بهبودی باید طی کند.
در روش TAVR نیازی به باز شدن قفسه‌ی سینه نمی‌باشد اما پیش از انجام عمل ، باید سی تی اسکن و اکوی قلب به دقت انجام شود تا آناتومی قلب به طور مشخصی برای اندازه گیری سایز دریچه و میزان رسوبات ، مورد ارزیابی قرار گیرد. در این روش با ایجاد یک بی حسی موضعی، دریچهی جدید سوار بر استنت به کمک آنژیوگرافی و رگ‌های کمکی وارد عروق قلبی شده و جایگذاری می‌شود. دوره‌ی نقاهت این روش نیز بسیار کوتاه بوده و بیمار پس از یک یا دو روز بستری مرخص می‌شود.
راه‌های پیشگیری از آهکی شدن دریچهی قلب
راهکار‌های پیشگیری از تنگی دریچه قلب همان روش‌های معمول و رایج در پیشگیری از بیماری گرفتگی رگ‌های کرونر قلبی و انفارکتوس قلبی می‌باشد. برای پیشگیری از رخداد این عارضه‌ی قلبی چندین راهکار معمول توصیه می‌شود:
ورزش : انجام ورزش روزانه همواره در بهبود عملکرد سیستم کاردیو وسکولار یا قلبی – عروقی مؤثر بوده است. گردش مناسب و پایدار خون در هنگام انجام حرکات ورزشی از تجمع رسوب چربی، کلسیم، آهک و… در عروق جلوگیری می‌کند. در نتیجه احتمال رخداد آهکی شدن دریچهی قلب به حداقل می‌رسد.
عدم استعمال دوخانیات : اگر جزء آن دسته افرادی می‌باشید که تا کنون لب به سیگار و انواع دخانیات نزده‌اید، ده قدم از افراد سیگاری در پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی جلو تر می‌باشید. گاز‌های موجود در دود سیگار، علاوه بر تأثیراتی که به طور سیستمیک روی اکثر اعضای بدن می‌گذارد، گردش خون افراد سیگاری را دچار مشکلات فراوانی می‌کند. برای مثال کربن دی اکسید حاصل از سوختن تنباکو به جای اکسیژن ظرفیت تنفسی خون را اشغال می‌کند. در نتیجه بدن شروع به ساخت بیشتر هموگلوبین کرده و غلظت خون افزایش پیدا می‌کند. افزایش غلظت خون نیز به نوبه‌ی خود باعث افزایش فشار خون و در نهایت گرفتگی عروق قلبی خواهد شد. پس اگر دخانیات استعمال می کنید همین حالا تصمیم به ترک آن بگیرید تا قلب و ریه‌ی سالم تری داشته باشید.
کنترل بیماری‌های مرتبط با قلب و شریان های خونی : برخی بیماری‌ها تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم بر روی سیستم قلبی – عروقی دارند. برای مثال بیماری‌هایی مانند فشار خون مزمن، دیابت (قند خون) و چربی خون بالا همگی سیستم قلبی – عروقی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بنابراین کنترل و پایش مداوم چنین بیماری‌هایی می‌تواند از آهکی شدن دریچهی قلب به خوبی جلوگیری کند.
جالب است بدانید درگیری سیستم قلبی عروقی و تشکیل رسوبات مضر در عروق تنها مختص به افراد بزرگسال نمی‌شود. در کودکان نیز برخی از بیماری‌ها که مهمترین آن‌ها تب حاد روماتیسمی می‌باشد، می‌تواند باعث ایجاد ناهنجاری‌های دریچه‌ای در قلب کودکان شود. کنترل و درمان این بیماری در کودکان به خوبی از بروز مشکلات قلبی جلوگیری می‌کند. البته امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته به ندرت این بیماری دیده می‌شود اما کشورهای توسعه نیافته همواره باید در جهت کنترل بیماری تب حاد روماتیسمی در کودکان کوشا باشند.
کنترل مشکلات دهان، دندان و لثه : در مقالات جدید به شدت بر وجود ارتباط میان بیماری‌های محوطه‌ی دهانی و دندان‌ها با سیستم قلبی و عروقی تأکید می‌شود. عفونت لثه و دندان‌ها می‌تواند بر عروق قلبی تأثیر گذار باشد. به گونه‌ای که بر اثر عفونت لثه، التهاب بافت قلبی رخ داده و در نتیجه تنگی دریچهی آئورت نیز حاصل می‌شود. بنابراین با کنترل به موقع و مراجعه به دندان پزشک می‌توان تا حدودی از بروز بیماری‌های قلبی و التهابات حاد بافت قلبی جلوگیری نمود.
انجام معاینات دوره‌ای قلب : انجام آزمایشات و معایناتی مانند تست ورزش و اکوی قلب توسط پزشک متخصص می‌تواند به پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی از جمله تنگی دریچه آئورت و میترال کمک به سزایی کند. تشخیص و شروع به موقع درمان از مبتلا شدن فرد بیمار به مشکلات و بیماری‌های حاد به خوبی پیشگیری خواهد نمود.
